آل ابیالجعدآلِ اَبی‌الجَعْد، خاندانی شیعی‌مذهب است که گروهی از اعضای آن به روایت حدیث شهرت یافته‌اند. ۱ - ریشهاینان از قبیله اَشْجَعْ بودند که در تبارشناسی قبایل عرب، شعبه‌ای از غَطَفان به شمار رفته است. به همین جهت آل ابی‌الجعد را بیشتر «اشجعی» و گاه نیز «غَطَفانی» می‌خوانند. ۲ - محل سکونتایشان طی دهه ۲ تا ۴ سده اول ق (از تاریخ بنای کوفه تا خلافت امام علی (علیه‌السلام) به کوفه کوچیدند و از این رو، نسبت «کوفی» یافتند. ۳ - نیای خانداناز نیای این خاندان که ابوالجعد رافع بن سَلَمه نام داشته، اطلاعی در دست نیست. تنها می‌دانیم که مُخَضْرَم بوده یعنی در عصر جاهلی و اسلام زیسته است. برخی او را در شمار صحابه یاد کرده‌اند، اما او از حضرت علی (علیه‌السلام) و ابن مسعود روایتِ حدیث کرده است. ۳.۱ - پسران رافعسه تن از پسران و چند تن از نوادگان او نیز از راویان حدیث بوده‌اند. سه پسر ابوالجعد (زیاد، سالم و عبید) را غالباً از یاران امام علی (علیه‌السلام) و «ثقه» دانسته‌اند، مستند علمای رجال در این امر نیز قول نَجاشی است که همه خاندان را «ثقات» خوانده است. سالم از هر دو تن دیگر مشهورتر است. وی را گاه «کثیرالارسال» (ارسال، حذف نام صحابی است از سلسله سند که موجب ضعف حدیث می‌شود.) و از «طبقه سوم» دانسته‌اند و تاریخ وفاتش را ۹۷ق/۷۱۶م یا ۹۸ق/۷۱۷م، یا حتی ۱۰۰ق/۷۱۸م یاد کرده‌اند. نیز او را، از نظر عمر درازی که داشته، هم از اصحاب امام علی (علیه‌السلام) و هم از خواص امام سجاد (علیه‌السلام) ۷۱۳م) شمرده‌اند. عُبید را هم در «طبقه سوّم» نهاده‌اند. از زندگی برادر سوّم، زیاد و دو پسر او سَلَمه و یزید چیزی نمی‌دانیم. ۳.۲ - نام‌آورترین فرد خانداننامآورترین فرد این خاندان که موجب شهرت دیگران نیز گردیده، در واقع رافع بن سلمه است، هرچند که از زندگی او نیز چندان اطلاعی در دست نیست. وی «ثقه»، از «طبقه هفتم» و از یاران امام محمد باقر (علیه‌السلام) و امام جعفر صادق (علیه‌السلام) بوده و از ایشان روایت حدیث کرده است. از آن‌جا که او را گاه «بصری» گفته‌اند می‌توان پنداشت که زمانی در بصره سکونت داشته است. ۴ - فهرست منابع(۱) اردبیلی، محمدعلی، جامع‌الرّواة، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۰۳ق. (۲) امین، محسن، اعیان‌الشیعه، بیروت، دارالتّعارف، ۱۴۰۳ق. (۳) بحرالعلوم، محمدمهدی، رجال، تهران، مکتبةالصادق، ۱۳۶۳ش. (۴) حلی، علی بن داود، کتاب‌الرجال، به کوشش جلال‌الدین محدّث ارموی، ص۵، ۱۴۹، ۱۶۶، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش. (۵) خاقانی، علی، رجال، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم، ص۱۱۷، قم، مکتب‌الاعلام‌الاسلامی، ۱۴۰۴ق. (۶) خویی، ابوالقاسم، معجم رجال‌الحدیث، بیروت، دارالمعرفة، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۲م. (۷) قهپایی، علی، مجمع‌الرّجال، ج۳، ص۵، ۶۵؛ ج۴، ص۱۱۳، قم، اسماعیلیان، ۱۳۸۴ق. (۸) مامقانی، محمدحسن، تنقیح‌المقال، نجف، ۱۳۵۲ق. (۹) مدرّس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، ۱۳۴۶ش. (۱۰) نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، مکتبةالدّداوری، ۱۳۹۸ق. ۵ - پانویس۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آل ابی‌الجعد»، ج۱، ص۳۵۱. |